Een paar uur rijden van de Nederlands-Duitse grens liggen de Externsteine: 5 grillige rotsformaties, die al duizenden jaren werken als een magneet op heidenen, christenen en kunstenaars.

Dertig meter hoge bonkige rotsen bij het Teutoburger Woud, rijzen ineens op uit het landschap. Ze lijken, zelfs op een zonnige dag, duister af te steken tegen het idyllische meer. Op het eerste gezicht en van veraf ziet de verbaasde bezoeker duidelijk dat er ramen en deuren in de rotsen zijn uitgehouwen. Tot welk doel?

Externsteine vol geheime gangen en grotten

De bonkige zandstenen zitten vol grotten, gangen en geheime ruimten. Van sommigen weten onderzoekers inmiddels waartoe ze dienden, maar van andere elementen hebben we nog geen idee, waarom zij daar zijn aangebracht en door wie. Waarom zou iemand traptreden aanleggen, die vervolgens nergens heen leiden? Vreemd gevormde platforms en nissen maken of nog bizarder: een doodskist uithakken in de rotsen?

Wel weten we dat volgens de lokale overlevering de plek al duizenden jaren geleden geassocieerd werd met magie en mythevorming. De stenen zouden in één nacht door reuzen zijn neergezet en daarna door een boze geest in brand gestoken zijn, wat hun verwrongen en onheilspellende uiterlijk verklaart.

Mensenoffers door heidenen?

Ook zijn er sterke aanwijzingen dat heidense volkeren de plek gebruikten om er hun rites uit te voeren. De rites waren belangrijk om het alledaagse leven te stroomlijnen, geboortes goed te laten verlopen, gunstig weer af te dwingen en de heidense goden gunstig te stemmen door bijvoorbeeld offers te brengen.

Hoewel er inmiddels geen wetenschappelijke discussie is dat mensenoffers in deze tijd wel plaatsvonden in Scandinavië door de Vikingen en in Amerika door onder meer de Maya’s en de Inca’s, is het nog niet vastgesteld dat de platforms van Externsteine ook sinistere offers hebben gekend dan slechts gewassen of dieren.

Prehistorische heiligdommen vereerden midzomerzon

De gebeurtenissen aan de sterrenhemel waren in ieder geval belangrijk voor de oude Germaanse stammen. Het rotsencomplex is op een aantal punten dusdanig aangepast dat astronomisch belangrijke gebeurtenissen gevierd konden worden. Zo is er boven in één van de rotsen een kleine kapel gebouwd, die alleen maar te bereiken is via in de rotsen uitgehouwen treden en een hoge voetbrug.

De kapel heeft geen dak en aan de oostkant bevindt zich een ronde nis met een zuil-altaar, die nu niet bepaald conventioneel kerks aan doet. Recht boven het altaar heeft men een kleine ronde uitsparing gemaakt van zo’n 50 centimeter doorsnee. Het ziet er mysterieus uit, maar wetenschappers hebben wel al ontdekt waarvoor dit “kajuitgat” dient.

Externsteine en Stonehenge vereerden midzomerzon

Het geeft uitzicht op twee, voor de oude stammen, belangrijke events. De midzomerzon komt er op en schijnt er door heen én het is ook het noordelijkste punt waar de maan opkwam. In veel prehistorische heiligdommen werden deze natuurgebeurtenissen met veel ceremonie gevierd en vermoedelijk is dan ook, dat dit het geval was voor de eerste mensen die bij de Externsteine hun ceremonies hielden.

Altaar op de Externsteine. Het gat is voor de midzomerzon, maar wie of wat er op het altaar ging, blijft een mysterie.

In dit verband kan de volgende ontdekking dan ook geen toeval zijn: zowel Stonehenge als de Externsteine liggen op dezelfde geografische breedte, zodat de richting vanwaar de midzomerzon opkomt, op beide plaatsen hetzelfde is. En dat was belangrijk voor Europese sterrenpriesters.

Heidenen en christelijken streden om Externsteine

Met het intreden en het integreren van het christendom in Duitsland, raakten de heidense rites en gewoontes in verval. Zo rond 722 na Christus verving het nieuwe geloof, het oude. En om het nieuwe geloof goed te laten vatten, maakten de religieuze leiders er een gewoonte van de oude heidense heiligdommen in te lijven en voor christelijke ceremonies te gaan gebruiken.

Dat dit niet zonder slag of stoot ging, is nog steeds te zien in het bijzondere natuurmonument. Dan weer vernielden de verstoorde heidenen de christelijke symboliek, dan weer was het andersom en zorgden vroege monniken ervoor dat er wat heidense symboliek werd verwoest. In de middeleeuwen werd het een retraite voor religieuze kluizenaars. Uit die tijd stamt dan ook een prachtige reliëfvoorstelling op de rotsen, die nog steeds goed te zien is.

Na de middeleeuwen deden de Externsteine ook nog eens dienst als fort, plezieroord en gevangenis. In de 19e eeuw werden de rotsen opnieuw ontdekt door kunstenaars, die geen genoeg kregen van de indrukwekkende en geheimzinnige rotsen. Of we eens alles zullen weten over de Externsteine, valt nog te betwijfelen. Maar het mysterie staat de rotsen goed, ze worden in ieder geval nog tot op de dag van vandaag bewonderd en door één ieder die ze bezoekt, zelfs nog steeds een klein beetje aanbeden.

Gepubliceerd op 10.5.2021

Bron: wollsackverwitterung, Reallexikon der germanischen Altertumskunde door H. Beck en J. Udolph.

Net binnen