Onze overgrootouders in de grote steden van 250 jaar geleden, lustten er wel pap van en waren seksueel niet bepaald terughoudend. De SOA’s tierden er dan ook welig. Met alle gevolgen van dien.

Je zou zeggen dat de kerk in de 18e eeuw de zeden nog wel een beetje in de hand had, maar niets is minder waar. Onderzoek wijst uit dat in Londen bijvoorbeeld, grote delen van de bevolking zich overgaf aan een vrije seksuele moraal. Met een explosie in geslachtsziekten als resultaat.

Kans van 1 op 5 dat je syfilis kreeg

Voordat je de respectabele leeftijd bereikte van 35 jaar, was de kans 20% dat je al syfilis had opgelopen. En dat was nog niet eens het ergste. Ook chlamydia en gonorroe dansten vrolijk de polka en die maakten zelfs nog meer slachtoffers dan syfilis. Sterker nog, wetenschappers konden aantonen dat verreweg het overgrote deel van de bevolking tussen de 15 en 35 jaar wel eens te maken kreeg met een geslachtsziekte.

Om vandaag de dag ziek te worden kan heel vervelend zijn. Ziek worden in de 18e eeuw was simpelweg een ramp. Zeker SOA’s veroorzaakten veel pijnen, die lastig te behandelen waren en waaraan mensen een ernstig risico liepen, te overlijden. De eerste signalen, een branderig gevoel tijdens het plassen of een uitslag op de edele delen, werd dan ook standaard genegeerd. Men hoopte massaal dat het maar het minder ernstige gonorroe zou zijn en gingen met huismiddeltjes, pillen en poeders aan de slag.

SOA’s leidden tot zweren, koorts en de dood

Maar voor veel mensen werden de klachten ernstiger en zij kregen te maken met ongemak en koortsen, die het functioneren van het lichaam volledig lam legden. Ook krankzinnigheid en de dood, kwamen niet zelden voor. Een medicijn op basis van kwik kon de syfilis gelukkig wel genezen en werd door sommige instellingen zelfs gratis verstrekt, maar je voelde je er nog beroerder van dan voorheen en bovendien vergde de behandeling minstens 5 weken bedrust. Dat was een luxe die vele arme mensen zich niet konden veroorloven. In die tijd was het letterlijk werken tot je er bij neer viel.

Het onderzoek werd gehouden door de Britse universiteit van Cambridge en richtte zich op alle bronnen beschikbaar, zoals administratie van zogeheten werkhuizen en ziekenhuizen als St. Thomas en Guy’s uit het het einde van de 18e eeuw. Geslachtsziekten vormden gezondheidsprobleem numero uno en zorgden in sommige gevallen voor één derde van alle patiënten, die werden ondergebracht in de zogeheten ‘faul wards’ oftewel ‘ranzige afdelingen’.

Vooral oude rijke mannen en jonge arme mannen liepen SOA-risico

Het bleek dat een grote stad zoals Londen, veel immigranten aantrok. Niet alleen internationaal, maar ook uit verarmde landelijke gebieden. Of zoals de wetenschappers het zeggen: de mobiliteit is groter in zo’n stad en daarmee ook het seksueel verkeer.

Er waren dan ook ruwweg zo’n 3 belangrijke groepen die een verhoogd risico liepen. Dat waren jonge, single en werkzoekende mannen die naar de stad trokken en daar plezier maakten met onder andere prostituees. Maar ook juist de oudere en veel rijkere man hield er een bepaalde ongezonde levensstijl op na. Van de bekende intellectueel Samuel Johnson bijvoorbeeld, is het bekend dat hij zich maar liefst 19 keer moest behandelen voor de besmettingen die hij tijdens zijn actieve leven opliep. Nou ja, tussen 1760 en 1784 in ieder geval, want die periode is bekend door zijn autobiograaf. Het kan dus zo zijn, dat de beste man nog vaker druipers en zweren had. En Johnson had nog mazzel: de rijken konden zich tenminste nog goede gezondheidszorg veroorloven.

Arme jonge vrouwen massaal slachtoffer van seksueel geweld

Sowieso betwijfelen de onderzoekers of we nu veel medelijden moesten hebben met kerels als Johnson. Zij veroorzaakten met hun gedrag namelijk de derde groep slachtoffers van allerhande pijnlijke seksuele ziektes. Dit was tevens de grootste groep, te weten jonge vrouwen die zich aan de – toen zeer brede – onderkant van de maatschappij bevonden.

Deze meisjes trokken massaal uit armoede naar de grote stad, in de hoop op een bestaan en inkomen. Dat vonden ze dan ook, maar wel in de prostitutie of als dienstmeisje. Het bestaan als dienstmeisje was niet veel beter dan als prostituee. Dienstmeisjes waren door hun kwetsbare financiële positie het favoriete slachtoffer van hun rijke werkgever. Immers: je werk was ook je dak boven je hoofd. En om nu dakloos zijn in de 18e eeuwse grote stad, was helemaal vragen om ellende.

Chique dames bleven gespaard

Het gevolg was dus dat je je als dienstmeisje niet in de positie bevond om je te wapenen tegen ongewenste seksuele avances. Misbruik en verkrachtingen waren helaas dan ook eerder regel dan uitzondering in de meeste deftige woningen in chique buurten. Aangezien vast is komen te staan, dat de echtgenotes van de rijke heren, géén verhoogd risico liepen op SOA’s, is het wrang om te bedenken dat de gegoede mannelijke burger uit die tijd zijn lusten bot vierde op voornamelijk zijn arme vrouwelijke personeel. Zijn vrouw bleef verschoond van zowel zijn seksuele aandacht als de ziekte die er zo vaak mee gepaard ging.

Met geweld of met plezier: de geslachtziektes maalden er niet om hoe zij werden overgebracht. Maar dat zij succesvol werden verspreid, honderden jaren geleden in de grote stad, dat staat in ieder geval vast.

Gepubliceerd op 12.5.2021

Bron: The pox in Boswell’s London: an estimate of the extent of syphilis infection in the metropolis in the 1770st door S. Szreter en K. Siena van Cambridge University.

Net binnen