bron: Pixabay.com

Fakenews bewerkt oer-emoties

Desinfo gebruikt neurologisch trucje

Of het nu enge ziektes, bedreigde vrijheid of gevaar voor kinderen betreft: desinformatie maakt handig gebruik van een neurologisch trucje om het alarmsysteem in onze hersenen te activeren. Deze zorgvuldig samengestelde desinformatie geeft als geen ander het oer-oude angstcentrum in je hersenen een oplawaai en vermindert je rationele denkvermogens. Politieke propaganda maakt dan ook handig gebruik van je angsten om je op partijen te laten stemmen, die jou wel zullen 'redden' van de boosdoeners. Die ze zelf verzonnen hebben, uiteraard.

Angst drukt als geen ander op het alarmsysteem in ons brein. ‘Op de knop drukken’ zegt men in het Engelse taalgebied als iets of iemand je overstuur maakt. (Someone pushes your buttons). Maar welke knoppen hebben we het dan over? En hoe kunnen anderen daar nu handig op drukken? De knoppen waarom het voornamelijk gaat, zijn de amygdalae en het drukken kan effectief gebeuren met de juiste alarmen, zoals bedreigende informatie. We nemen je even mee op een reis door onze hersenen!

Desinformatie activeert alarmcentrale in ons brein

Die amygdalae zijn de amandelkernen in het brein. Je hoort ook wel eens de amygdala, dan bedoelen we het systeem van deze twee knoppen. Maar het zijn twee kernen. Éen in de linkerhelft en de ander in de rechterhelft van onze hersenen. We spreken ook hier dus vanaf nu af aan in meervoud. We weten dat de amygdalae werken als een soort alarmcentrale. Als er brand is in je huis, is het wel zo handig dat je de benen neemt en niet nog uitgebreid naar je verzekeringspapieren gaat lopen zoeken. Dankzij de amygdalae, gaat het alarm af in je brein. Je komt in actie en je zet het op een lopen. Handige dingetjes dus en geen wonder dat we dit mechanisme nodig hadden in oertijden van fysieke gevaren of dreiging.

Zeker voor de oermens was de amygdala van belang om snel te schakelen bij gevaar.

Echter: de berenvellen zijn verruild voor pumps en de grotten voor appartementen. Toch hebben we de amygdalae nog steeds nodig. En niet alleen in het geval van brand. Tegenwoordig houden we ons staande in steeds grotere sociale en complexere structuren, die nu eenmaal gepaard gaan met onze immense bevolkingsgroei. Ook daar komen de amygdalae bij kijken: wie wil ons pijn doen of bedreigt ons? Moeten we angst voelen en vluchten. Of juist agressie en dus vechten? De zogeheten fight or flight response.

Wat doet de rest van je brein op dat soort momenten? Zit de rest van je neurontjes een beetje het Wilhelmus te fluiten? Of zijn je amandelkernen echte teamplayers? Absoluut niet, volgens de Amerikaanse psycholoog Daniel Goleman. Goleman kwam in de jaren 90 van de vorige eeuw met het kapings- of gijzelingsverhaal. De amygdala zou dusdanig scherp werken als alarmsysteem dat zij de andere neuronen konden uitzetten of overnemen, zodat je volautomatisch jezelf het leven kan redden. Dit zou verklaren waarom mensen vrij letterlijk hun verstand kunnen verliezen om als holbewoners tekeer te gaan.

Neurale alarmcentrale reguleren kost ons brainpower!

Het neurowetenschappelijk onderzoek stond echter niet stil en onder meer psycholoog Matthew Luke Dixon aan de universiteit Stanford in de VS bracht de amygdalae jaren daarna weer een beetje uit het diskrediet. De amandelkernen spelen wél leuk samen met bijvoorbeeld de prefrontale cortex en maken samen sociale beslissingen, aldus Dixon. Dat de amandelkernen niet zomaar de rest van het brein uitzetten bleek ook uit een onderzoek naar boosheid aan de universiteit van Géneve.

De neuronen in de rest van je brein gaan als een malle aan de slag op het moment dat de collega's in de amygdala alarm slaan.

Aangesloten op de fMRI vonden wetenschappers dat als we boos worden en de activiteit in de amygdala omhoog schiet, de activiteit ook omhoog gaat in de dorsolaterale prefrontale cortex (DLPFC). Dat is het gedeelte van het brein, waar de controle van emoties en planning van onze acties plaats vindt. Samenwerking dus. De activiteit in dit emotie-reguleringscentrum ging echter weer omlaag als we besloten actie te ondernemen in onze boosheid en bijvoorbeeld wraak namen. Dán ging de amygdala aan het werk, maar die DLPFC juist niet. Die regulering bleef lekker schtum en de samenwerking ook. (Hier kun je alles lezen over wat boosheid is en wat het met ons doet!)

Met andere woorden: we hebben nogal wat brainpower nodig van de andere neuronen als onze amygdalae jengelen. Dan moeten we alle zeilen bijzetten om met die agressie om te gaan en de beste beslissing te nemen. Geven we toe aan de boosheid, dan geeft het reguleringscentrum het op en nemen de amygdalae het over.

Neurale alarmcentrale reageert automatisch op dreiging

De amygdalae zijn dus behoorlijk machtige kerntjes en niet alleen als het gaat om angst en agressie. Ze doen wel meer dan alleen maar angst detecteren: ze spelen ook een rol in het neurale beloningssysteem en winden ons seksueel op. Seksuele driften, agressie, veiligheid, gevaar: de amygdalae zijn er maar druk mee. Ze verwerken zintuiglijke ervaringen razendsnel en gaan dan met de rest van je brein aan de bak. Nou ja, enigszins dus. Je brein is misschien geen dictatuur met je amygdalae op de troon. Maar om nou te spreken van een prima functionerende democratie: dat gaat ook wel wat ver. De amygdalae opereren namelijk wel degelijk af en toe voornamelijk op eigen houtje, zoals ook het onderzoek naar boosheid en agressie aan de universiteit van Genève aantoonde. Bovendien weten we dat de reactie van de amygdalae op angst- en gevaar prikkels reflexmatig en volautomatisch is.

Hoe zet je het brein aan? Simpel: door de alarmcentrale in te schakelen met een melding op gevaar!

Dat is een belangrijk gegeven in het verwerken van informatie en hoe wij mensen daarmee omgaan. We wéten dat angst en gevaar op de knoppen amygdalae drukken en we weten ook dat deze reflexmatig reageren. Berichten en informatie die boodschappers zijn van onheil, zetten onze amygdalae dus meteen aan de bak. Alsof je tegen een soldaat “Go, go, go!” roept.

Amygdala reageert vooral op walging en gevaar

Welke onheilstijdingen zijn dit dan? Nou, in ieder geval geen cijfers, getallen of grafiekjes. Dat is niet emotioneel en voor je amygdalae echt nul interessant. Emotie, dáár slaan je amygdalae op aan! Een eventuele beleving van gevaar voor jou of wat belangrijk is: dát laat de alarmbellen meteen afgaan in je hoofd. Dan kun je dus denken aan veiligheid van systemen als democratieën, maar natuurlijk ook de veiligheid van jezelf of die van je kinderen.

Bijvoorbeeld in onderstaande foto. Waar kijk je het eerst naar? En welke foto prikkelt je meer? Waarschijnlijk voel je weinig bij de statistieken. Je zou heel lang en goed moeten kijken, voordat je daar een mening over hebt, laat staan een gevoel. Je amygdala maft lekker verder. De andere foto slaat wél meteen aan. Onmiddellijk is daar een mening en een gevoel.

Hoe bedreigender en emotioneler de informatie (in bovenstaand geval: het plaatje), des te steviger worden de amygdalae geprikkeld. En een combinatie van seks, gevaar en kinderen is een perfecte alarm-combinatie voor je amandelkernen. Hun reactie op bedreiging op gevaar zal volautomatisch gaan, want dat is nu eenmaal de aard van het beestje. En de eigenaren van de amygdalae zullen dus willen vechten of vluchten.

Echter: als dat zo is, waarom hangen we dan niet massaal gillend in de gordijnen bij het zoveelste alarm-verhaal over de veiligheid van onze kinderen of onze gezondheid? Dáár komt dus het belang van de prefrontale cortex die kan afwegen en reguleren. Die prefrontale cortex kan wél goed omgaan met grafiekjes en statistieken. Bovendien is deze ook geïnteresseerd in waar de onheilstijding vandaan komt en of deze wel klopt.

Zorgen dat je amygdala niet onnodig alarm slaat? Even wat feitelijke info tot je nemen!

Met andere woorden, die prefrontale cortex maakt emotionele afwegingen en inschattingen. En grote gedeelten van die cortex blijven ook iedere dag leren hoe dit te doen. Dit is dus het samenwerkingsverband waar Dixon het over had.

Help je brein, met feitelijke info!

Willen we ons dus wapenen tegen desinformatie? Zet dan niet alleen je amygdalae aan het werk met alleen emotionele informatie. Geef die neurontjes in je prefrontale cortex ook wat, zeg! Throw them een bone en zorg ook voor feitelijke en verifieerbare informatie als meetbare data en natuurlijk bronvermelding. Daar zijn wij bij Sciencegeek.nl sowieso voorstander van, dus we helpen die DLPFC een handje: ook onder dit verhaal, de bronvermelding!

Gepubliceerd op 23 maart 2023

Bronnen Carrol Dweck & Matthew Luke Dixon, universiteit Stanford in VS - Daniel Goleman ‘Amygdala Hijack’ - Olga Klimecki- Universiteit Genève