Poetins kopzorgen: geld

Bovendien heeft het bevriezen van 300 miljard aan Russische tegoeden in het Westen, Rusland meer schade toegebracht dan Poetin wil toegeven. Als klap op de vuurpijl worstelde hij voor de oorlog al met de inflatie van de roebel, die sindsdien alleen nog maar is toegenomen. Dit alles bij elkaar, zou de Russische economie weleens harder en sneller kunnen treffen, dan tot nu toe aangenomen.

Poetin moet jongleren met 3 onmogelijke ballen

Poetin heeft 3 belangrijke economische doelen, die elkaar eigenlijk in de weg zitten. Zo moet hij zijn voortdurende oorlog tegen Oekraïne financieren, de levensstandaard van zijn bevolking handhaven en de macro-economische stabiliteit beschermen. Het bereiken van de eerste en tweede doelen vereist hogere uitgaven, wat de inflatie zal aanwakkeren en dus het bereiken van het derde doel zal verhinderen. De financiering van de oorlog leidt dus tot problemen bij zijn twee andere prioriteiten.

Om maar bij Poetins eerste doel te beginnen: welke problemen levert het bekostigen van de oorlog op? De oorlog en de binnenlandse veiligheid kost Poetin in 2024 8% van het bbp. En dat gaat ten koste van een aantal zaken, waarvan de Russen niet blij worden.

Meer geld naar verwoest Oekraïne en leger, betekent minder geld voor Russen en meer ontevredenheid.

Voor het eerst sinds de Sovjet Unie overschaduwen de militaire uitgaven de sociale uitgaven, zoals gezondheidszorg. Bovendien investeert Rusland behoorlijk in de geannexeerde gebieden in Oekraïne. De vier geannexeerde regio's van Oekraïne kregen reeds $18 miljard en daar zal in 2024 nog eens 5 miljard bijkomen. Daarmee krijgt Oekraïne meer geld dan welke regio in Rusland ook. De Russen willen dat Moskou de verwaarloosde woningen en infrastructuur in Rusland zelf herstelt en niet dat het geld gaat naar woning- en wegenbouw in geannexeerde gebieden. (Overigens is dat wel noodzaak, want de Russen hebben nu eenmaal alles vernietigd tijdens hun aanval. Er staat dus weinig meer overeind in de geannexeerde gebieden.) Daar gaat Poetin dus al: het bekostigen van de oorlog gaat nu al ten koste van het verzorgen van de eigen burgers.

En daar houden de economische gevolgen van de oorlogsindustrie niet op. Lekker dat deze volop draait, maar het slokt een heleboel grondstoffen, onderdelen en menskracht op, die ook voor andere industriële sectoren benodigd zijn. Als Poetin de oorlogsindustrie prioriteit blijft geven -zoals hij zal móeten doen om de oorlog in ieder geval vol te houden- lopen de andere sectoren schade en tekorten op. Deze tekorten zullen doorsijpelen en op het bordje van de toch al ontevreden burger terecht komen. Poetin zóu nog meer kunnen importeren, maar ook dat kost dan weer geld en bovendien wordt lijstje eventuele handelspartners, korter met de dag.

Tekorten opvangen met meer import? Rente is al torenhoog en roebel al zeer slapjes!

Poetins oorlogsindustrie zit aan het maximum: harder draaien is gewoon niet mogelijk. Dat betekent dat een toenemende vraag van oorlogs- en andere benodigdheden waarschijnlijk leidt tot prijsstijgingen. Meer import en prijsstijgingen leiden tot inflatie en daar hebben we Poetins derde jongleerbal: economische stabiliteit. De inflatie in Rusland is al meer dan 7% gestegen, waardoor de Russische Centrale Bank de rentetarieven op een whopping 16% moet houden.

Je zou zeggen dat men ophoudt met lenen, maar nee: zowel privé als zakelijk blijven de Russen doorlenen. Vermoedelijk omdat ze in de toekomst nóg hogere rentetarieven verwachten. Grote Russische bedrijven als de spoorwegen en AvtoVAZ hebben daarom maar subsidies aangevraagd, maar of Moskou die aanvragen kan honoreren, is discutabel. Het energiebedrijf Rosneft heeft Poetin zelfs gevraagd om de onafhankelijkheid van de centrale bank uit te schakelen. En Rosneft is niet de enige. Menig oligarch heeft Poetin al verzocht de regeltjes van de Russische Centrale Bank wat te versoepelen. Tot nu toe heeft Poetin dat geweigerd, hoewel hij zich wel degelijk zorgen maakt over de torenhoge rente. Die vormt namelijk een smet op het imago van de welvaartsstaat Rusland, dat Poetin zo graag uitdraagt.

Roebel is slapjes en ‘dollarisatie’ dreigt

Ook de gevoelige waarde van de roebel zit Moskou niet lekker. Sinds 2022 schommelt deze grotendeels tussen 50 en 100 roebel per dollar en dat is een behoorlijke schommeling. Zeker als je bedenkt dat - zeker het laatste jaar-  een dollar steeds vaker ook meer dan 100 roebels waard is. De slappe roebel is het gevolg van het loslaten van een begrotingsregel, dat hoge uitgaven reguleerde met het kopen en verkopen van vreemde valuta uit het zogenaamde Nationale Welvaartsfonds. Sinds 2022 wordt het roebeltje dus maar overgelaten aan de genade van internationale handelsstromen.

De import zal misschien moeilijk te beperken zijn, maar Poetin kan wel de prijsstijgingen aan banden leggen door plafonds in te stellen en deze strikt te handhaven. Economen verwachten dan ook dat dit Poetins plan zal zijn voor 2025. Hij zal wel moeten want anders dreigt er een ‘dollarisatie’ van privé en zakelijk geld. Een prijsplafond kan echter slechts tijdelijk dienen en leidt meestal tot nog hogere prijsstijgingen daarna. Bovendien zal ook dit zijn populariteit niet verhogen.

Het neutrale Oostenrijk?

Gelukkig kan Poetin rekenen op de Oostenrijkse banken die graag blijven investeren in Moskou. De Raiffeisen Bank is zijn grootste mattie en heeft de leningen tijdens de oorlog verhoogd van 20 naar bijna 30 miljard dollar. Onder grote internationale druk, verlaagde Raiffeisen die lening weer naar 25 miljard. Nog steeds een lekker bedrag. Raiffeisen is niet zo maar voor Sinterklaas aan het spelen: de hoge rentes leverden de bank recordwinsten van honderden miljoenen op in Rusland.

Oostenrijk had geen probleem hiermee, want het land zit niet bij de NAVO en bleef roepen dat de financiële steun van Oostenrijkse bedrijven moest kunnen. En daar zou het ook gelijk in hebben gehad, ware het niet dat Oostenrijk wél bij de Europese Unie is aangesloten. Dit betekent dat de banken van Oostenrijk rekenschap hebben af te leggen aan de Europese Centrale Bank en laat die nou helemaal klaar zijn met de Oostenrijkse vrijgevigheid. Na Raiffeisen en consorten voor de zoveelste keer op de strijdigheid met de EU sancties gewezen te hebben, was de maat onlangs vol voor ECB: als de Oostenrijkse banken zich niet zouden terugtrekken uit Moskou, zouden er gigantische boetes komen. Raiffeisen haalde bakzeil en heeft inmiddels aangekondigd de Russische betrekkingen af te ronden. Hoeveel geld Poetin in totaal kreeg van Oostenrijkse banken is niet exact bekend, maar dat hij inmiddels flink begint te balen van de EU, moge duidelijk zijn.

China knipt financiële navelstreng door

Dat blijkt ook uit de geldstromen: China heeft over de laatste 20 jaar 170 miljard geïnvesteerd in Rusland, maar daarvan is nog maar 40 miljard terugbetaald en China zal nog langer op de overige 130 miljard moeten wachten.

Rusland zit dus in China’s zak met die uitstaande leningen. En China in Ruslands zak als het gaat om leveringen van gas en olie. Ze kunnen niet goed van elkaar af. Of toch wel? In juni 2023 kwam China met het zogenaamde Road and Belt Initiative, waarmee het de investeringen wereldwijd wil verschuiven. Lange tijd waren Rusland, Venezuela en Pakistan de top ontvangers van Chinese investeringen, maar China heeft besloten zich nóg meer te focussen op de allerarmste landen in de wereld, met name in Afrika. China hoopt daarmee zoveel mogelijk landen uit de Amerikaanse en onder de Chinese invloedssfeer te krijgen. Van geld pompen in Rusland wordt China internationaal impopulair en levert China ook te weinig op. Rusland kreeg dit jaar dan ook nog maar 10 miljard aan leningen van China.

Instorting Russische economie?

De oorlog zaagt steeds meer aan belangrijke economische stoelpoten zoals de begrotingsregel, de vrijheid van kapitaalstromen en de onafhankelijkheid van de centrale bank. Poetin zal de stoelpoten moeten verstevigen of nieuw stutten moeten aanbrengen onder het zitvlak.

De meeste schade aan de Russische economie is onherstelbaar zonder een einde te maken aan de oorlog en het sanctieregime. De basisproblemen (te veel vertrouwen op olie-inkomsten, het niet kunnen overleven zonder buitenlandse import en de slechte demografische trends) zullen niet zomaar verdwijnen. Het kost veel tijd en moeite om deze problemen op te lossen door belangrijke veranderingen aan te brengen die investeringen aantrekken. Ook zullen werknemers meer kennis en vaardigheden moeten kunnen opdoen. Maar de regering van Rusland, geleid door Poetin, lijkt hier niet toe in staat te zijn of er geen zin in te hebben vanwege hun sterke focus op politieke controle.

Gepubliceerd op 27 maart 2024

Bronnen:

• ↑ nieuws.nl Russische wapenexport ruim vijf miljard euro - 31 maart 2006
• https://www.wilsoncenter.org/blog-post/ukraines-budget-2024
• https://www.consilium.europa.eu/en/infographics/impact-sanctions-russian-economy/
• https://www.omfif.org/2024/02/russian-economic-resilience-is-not-what-it-seems/
• • "Ukraine Support Tracker - A Database of Military, Financial and Humanitarian Aid to Ukraine" by the Kiel Institute for the World Economy
• https://www.voanews.com/a/countries-in-crisis-top-recipients-of-chinese-funds-/7348919.html
• https://www.globaldata.com/data-insights/macroeconomic/russia-and-ukraine-military-comparison-overview
• https://www.foreignaffairs.com/russian-federation/putins-unsustainable-spending-spree
• https://edition.cnn.com/2024/03/11/europe/vladimir-putin-reelection-succession-problem-intl/index.html