Lichaamstaal: zin en onzin

Behoorlijk anders zelfs, volgens psycholoog Robert Körner aan de Universiteit in Bamberg. Hij deed samen met collega’s van de MLU Universiteit in Wittenberg onderzoek naar kinderen in de leeftijd van 10 jaar en liet hen 2 minuten lang de poses van een superheld aannemen. De groep was willekeurig samengesteld en omvatte kinderen met alle gradaties zelfvertrouwen. Direct na hun poses moesten zij aangeven hoe het daarmee gesteld was. Alle kinderen gaven aan dat zij zich zelfverzekerder voelden. “Het emotionele effect van power posing bestaat. We dachten dat dit geringer zou zijn op kinderen die veel of juist heel weinig zelfvertrouwen hadden. Dit bleek niet het geval. En het tegenovergestelde van power posing geldt ook. Uit eerder onderzoek weten we dat als je krom gaat staan en je schouders laat hangen, je je echt kleiner en zwakker voelt”, aldus Körner.

Power posing: arrogant of imposant?

Hoe nuttig dan ook, Körner meent dat het belangrijk is, dat slechts bewezen is dat het een momentopname van de emoties betreft. Er is nog geen bewijs dat je er blijvend meer zelfvertrouwen van krijgt. En je power pose maakt misschien indruk op jou zelf, het is nog maar de vraag of je er een ander mee imponeert. Volgens Körner slaan we makkelijk door. “Dan nemen we te veel ruimte in met onze schouders en armen. Dat kan arrogant of niet-sociaal overkomen, wat absoluut niet geassocieerd wordt met prestige of populariteit.”

Overigens onderzocht ook de universiteit van Florida de relatie tussen kinderen en lichaamstaal. Die universiteit stelde vast dat we op de basisschool veel meer waarde hechten aan lichaamstaal dan gesproken taal. Liegende leraren of ouders, vielen dan ook genadeloos door de mand bij de jeugd, die tevens precies kon aangeven waar in de houding van volwassenen dit uit bleek.

Vergissingen in lichaamstaal leiden tot ernstige misstanden

Toch maken mensen in het algemeen genoeg fouten in de duiding van andermans houding. Volgens Vincent Denault, professor Communicatiewetenschappen aan de Universiteit van Montreal, kan dat grote problemen opleveren. “Ik zie een ontwikkeling waarbij pseudo-wetenschappers steeds meer op de stoel van de wetenschappers gaan zitten om lichaamstaal te duiden.” Hij wijst erop dat mensen een emotionele beleving hebben bij welke houdingen ze prettig en onprettig vinden. Die emotie is gebaseerd op persoonlijke ervaring, momentopnames, maar ook cultuur. “Laat ik een bekend voorbeeld geven. Iemand die geen oogcontact maakt indien iets gevraagd, wordt als heel verdacht gezien. Die zal dan wel iets te verbergen hebben! Maar uit onderzoek wéten we inmiddels dat daar allerlei niet verdachte redenen voor kunnen zijn. Iemand kan een medische aandoening zoals autisme hebben, net ongunstig in het licht kijken of gewoon heel verlegen zijn.”

“In veel culturen is het juist onbeleefd om een autoriteitsfiguur recht in de ogen te kijken. Direct oogcontact vermijden is dan een teken van oprecht respect. Al die factoren, moet je maar net weten, als je iemand ondervraagt. En zeker professionele waarheidsvinders bij politie of rechtsprekende macht, doen er verstandig aan trainingen in huis te halen, die gebaseerd zijn op wetenschappelijk onderzoek. En niet op de wildgroei aan allerlei dienstenaanbieders die de wetenschappelijke basis niet correct of zelfs helemaal niet, volgen. Dat kan desastreuze gevolgen hebben.”

Weten justitie, HR en relatie-adviseurs genoeg van lichaamstaal?

Overigens ziet Denault het niet alleen in de justitiële sector nog wel eens misgaan. Ook in de personeelswerving of romantische adviezen zijn kort-door-de-bocht-aannames schadelijk voor mens en systeem. “Je komt dan een beetje in de hoek van de astrologie en numerologie: ‘Slaapt je partner in deze houding naast jou? Dan voelt hij zus of zo voor je.’ Je reinste flauwekul natuurlijk. Maar massa’s mensen nemen het serieus.”

Ondanks dat gebrek aan wetenschappelijke kennis, ontkomt de mensheid er niet aan om op grote schaal lichaamstaal te bedrijven. Ook en misschien vooral wel júist persoonlijk. Mensen zijn maar liefst 75% van hun wakkere tijd bezig met lichaamstaal. Bovendien zijn we er over vele duizenden jaren zeer bedreven in geworden. De moderne mens beschikt nog steeds over deze vaardigheden.

Gesproken taal: olifantenpaadje in communicatie?

Beatrice de Gelder is professor in de cognitieve neurowetenschappen aan de Universiteit van Maastricht. Volgens haar wordt lichaamstaal niet alleen wetenschappelijk nog steeds onderschat, maar ook maatschappelijk. “We hebben vooroordelen over lichaamstaal en doen er een beetje lacherig over. Toch is het nog ons voornaamste communicatiemiddel. In tegenstelling tot dieren hebben mensen de gesproken taal uitgevonden en we denken dat we daarmee een short-cut in communicatie hebben gevonden. Maar dat gesproken taal toereikend is en lichaamstaal daarmee niet meer belangrijk zou zijn, is onwaar.”

Gesproken taal is niet altijd mogelijk of optimaal, zoals na een beroerte. Als we merken dat spreken voor onze gesprekspartner lastig is, kijken we automatisch meer naar de handen en de armen. En begrijpen we ook echt beter wat er bedoeld wordt, zo heeft de Universiteit van Zurich aangetoond. Wetenschappelijk onderzoek naar lichaamstaal is echter niet altijd eenvoudig. Een lichaam is mobiel, heeft complexe gedragingen en is een stuk groter dan bijvoorbeeld alleen het gezicht waar onze mimiek huist. Om lichaamstaal beter te kunnen onderzoeken heeft Cambridge samen met Dartmouth College een apparaatje ontwikkeld, genaamd de Protractor. Met infrarood licht meet die Protractor de hoeken die lichamen en lichaamsdelen maken evenals de afstand tot de gesprekspartners. Het apparaat moet meetbare data gaan verzamelen. Daarmee zullen wetenschappers bijvoorbeeld per centimeter kunnen meten wat onze favoriete spreekafstand is.

Intens gelukkig, intens verdrietig? Dezelfde gezichtsuitdrukking

Opvallend is daarom het onderzoek in een samenwerkingsverband van Princeton en New York University met de Universiteit Jeruzalem. Dit toonde aan dat mensen niet zo veel aan het gezicht kunnen aflezen als het gaat om intense emoties. Daarvoor hebben we echt het lichaam nodig. Intens geluk en intense pijn, liggen in de mimiek te dicht bij elkaar.  Alleen met de houding van het lichaam erbij, kunnen we makkelijk aflezen om welke emotie het gaat.

Sterker nog: zelfs toen de onderzoekers kunstmatig op foto’s de gezichten verwisselden of verwijderden, waren testpersonen nog steeds prima in staat de intense emotie van de persoon in kwestie te bepalen, alleen maar door de lichaamstaal te beoordelen. Verdergaand onderzoek naar lichaamstaal is daarom onontbeerlijk, meent De Gelder die zich bezighoudt met neurologisch onderzoek en lichaamstaal. Hoe verwerken de hersenen lichaamstaal?

Lichaamstaal begrijpen duurt milliseconden

Razendsnel vooral. “Ons brein maakt geen bewuste keuzes, maar gaat bijna volautomatisch en binnen milliseconden aan de slag. Veel is afhankelijk van de context van het gedrag en daarmee de controle die we kunnen uitoefenen over de situatie, zoals bijvoorbeeld daglicht. Als iemand overdags op je afrent, zie je meteen of dit bedreigend is of dat iemand zich haast om de bus achter je te halen. Komt er ‘s nachts in een donker steegje een gestalte in jouw richting gesneld, dan registreer je onmiddellijk gevaar en je reageert instinctief. Je zet het namelijk op een lopen.”

Als wij allemaal duizenden jaren aan collectieve kennis achter de kiezen hebben, roept dat de vraag op of moderne mensen ook allemaal over dezelfde vaardigheden beschikken. Het antwoord is negatief. Uit onderzoek blijkt dat aandoeningen een grote invloed hebben op de vaardigheden om lichaamstaal goed te kunnen duiden.

Lichaamstaal lastig in autisme en schizofrenie

Bijvoorbeeld voor mensen met autisme en schizofrenie, kan de uitleg van lichaamstaal van een ander, tot problemen leiden, zo heeft De Gelder in neurologisch onderzoek gevonden. “Specifiek deze twee groepen mensen ervaren een hindernis in de hersenen om lichaamstaal te combineren met een andere prikkel. Uitsluitend lichaamstaal interpreteren, is geen probleem. Als hier een andere input, bijvoorbeeld een auditieve prikkel als schreeuwen bijkomt, raken mensen met schizofrenie en autisme in de war. Gezonde mensen combineren beide prikkels en komen tot een oordeel. Dat combineren is moeilijk voor autisten en schizofrenen. Hun brein geeft voorrang en waardeert een van de twee te hoog of te laag, met misverstanden tot gevolg.”

(Over hoe mensen met autisme ook andere prikkels ervaren en verwerken, kun je ook hier verder lezen.)

Of mensen in het algemeen allemaal goed zijn in lichaamstaal, daarover kan De Gelder kort zijn. “Net als alle andere vaardigheden waarover mensen van nature beschikken, zijn ook deze persoonsgebonden. Of iemand er beter in is, zou bijvoorbeeld aan empathisch vermogen kunnen liggen. Maar daar hebben we vooralsnog geen hard uitsluitsel over.”

Gepubliceerd op 9 mei 2023

Bron: dr. R. Körner aan de Universiteit in Bamberg, Duitsland - MLU Universiteit in Wittenberg, Duitsland - prof. B. de Gelder cognitieve neurowetenschappen Universiteit van Maastricht - prof. V. Denault, Universiteit van Montreal, Canada - Universiteit Cambridge, GB - Universiteit Zürich, Zwitserland - Dartmouth College, GB - Universiteiten Princeton en New York VS ism Universiteit Jeruzalem, Israël