Risico op ramp kerncentrale "extreem hoog"

Omdat Tsjernobyl in de toenmalige politiek afgesloten USSR lag, was het lastig aan informatie te komen. De Sovjet-autoriteiten spraken later van tientallen doden, met nauwelijks besmettingsgevaar. Maar tientallen studies en onderzoeken sindsdien geven een ander beeld. Sommigen onderzoeken spreken van honderden doden tijdens de explosie en 200.000 doden aan kanker veroorzaakt door de ramp. De WHO houdt het op 9.000 doden als gevolg van nucleaire besmetting, maar de wetenschap is het erover eens dat dit wel een héél voorzichtige schatting is.

Wel is vast komen te staan, dat maar liefst 40% van Europees grondgebied in 1986 besmet is geraakt met 4000 becquerel per vierkante meter. (De becquerel is de eenheid voor radioactiviteit en beschrijft het aantal atoomkernen dat per seconde radioactief vervalt.) Voor de goede orde: 5000 becquerel kan een volwassene binnen een maand doden. Groot-Brittannië, Duitsland en Noorwegen zijn voorbeelden van landen die vandaag de dag nog steeds beperkingen kennen als het gaat om voedselconsumptie afkomstig van grondgebied in hun land dat decennia geleden werd besmet.

Kernenergie: het ‘groene’ alternatief?

De kerncentrale ging voor velen in de ban. En niet alleen door de wolk van giftige stoffen die over heel Europa neerdaalde. De donkere wolk van besef hoe kwetsbaar een kerncentrale is, daalde net zo onverbiddelijk neer. Dát risico wilden we nooit meer lopen en we huiverden nog jaren bij de gedachte hoeveel giffen we zélf persoonlijk ongemerkt binnen hebben gekregen.

Maar de laatste paar jaar is het tij gekeerd. Jongeren die in de jaren ‘80 nog demonstreerden tégen kernenergie, vertellen de jongeren van nu, dat kernenergie opeens het ei van Columbus is. De broeikasgas-uitstoot móet omlaag. En dat kunnen we alleen bereiken met kernenergie, zo is de nieuwe boodschap. Bovendien zitten we door de oorlog tussen Rusland en Oekraïne, óf in de kou óf in de schulden door de Russische gasrekeningen. En Tsjernobyl lijkt lang geleden. Ondertussen is de wetenschap toch wel zo ver gevorderd, dat we het weer eens kunnen proberen? Vooral industriële ondernemers en politici schudden enthousiast van ‘ja’, terwijl de rest van ons maar weer eens een vest aantrekt.

Is kernenergie inderdaad veiliger geworden? Of willen we dit alleen maar geloven om onszelf en de industrie weer lekker op te stoken zonder ons schuldig te voelen over het milieu? Het is vooral het laatste. De veilige verwerking en opslag van radioactief afval alleen al, blijft bijvoorbeeld een groot probleem. Daar wordt aan gewerkt door de wetenschap. Maar een afdoende oplossing die we vandaag zouden kunnen toepassen, is er nog niet. We stoppen het goedje maar in verouderde, aangetaste bunkers en hopen er het beste van.

Meeste kerncentrales ernstig verouderd

Dat is echter niet het grootste en ernstigste probleem. Ten eerste is het materiaal en de faciliteiten van de meeste kernreactoren inmiddels sterk verouderd. De onderzoekers, een samenwerkingsverband tussen de Universiteit van Sussex en de Universiteit van Zurich ETH, wijzen erop dat de meeste centrales al verschillende generaties meegaan, zónder alle broodnodige vernieuwingen. Bovendien eroderen de materialen van kernreactoren toch al sneller dan in andere branches, door de ongekend hoge temperaturen en de blootstelling aan straling. Nu zijn wetenschappers aan de Universiteit A & M in Texas wel bezig met het ontwikkelen van materialen die de straling kunnen weerstaan, maar er is nog geen zicht op wanneer dit werkelijk lukt, laat staan dat deze straling-bestendige materialen gebruikt kunnen worden in kerncentrales.

De veroudering en erosie van belangrijke kernreactor-onderdelen baart de onderzoekers zorgen. Zij wijzen erop dat er bij de 450 kerncentrales in de wereld, ruim 200 geregistreerde ongelukken hebben plaatsgevonden. En dat zijn alleen nog maar de officieel geregistreerde ongevallen. De wetenschappers halen uit naar het globale instituut dat de branche moet reguleren, te weten de International Atomic Energy Agency, oftwel de IAEA. Hoewel de IAEA een controlerende functie zou hebben op kerncentrales, is het ook haar taak om de productie van kernenergie te promoten en om politieke steun te lobbyen.

International Atomic Energy Agency

En daar gaat het volgens de onderzoekers fout. De IAEA zou daarom terughoudend zijn in het verschaffen van belangrijke informatie rondom de veiligheid in kerncentrales, te weinig aansturen op vernieuwing en dikwijls vergunningen verlengen zonder dat er aan veiligheidseisen of keuringen is voldaan. Ook schuift de IAEA met documentatie en schaalt het incidenten opzettelijk laag in, zodat ongevallen en voorvallen minder ernstig lijken, althans volgens de universiteiten in Zurich en Sussex.

De wetenschappers vinden dat de IAEA onzuiver omgaat met haar verantwoordelijkheden. Zo hebben zij 15 ongelukken gevonden die ieder minstens 1 miljard dollar aan persoonlijke en materiële schade opleverde. Daarbij zijn, triest en bizar genoeg, ook de waarde van mensenlevens gerekend. (Volgens de autoriteiten van de Verenigde Staten is een mensenleven namelijk 6 miljoen dollar waard.) Daarmee is kernenergie lang niet zo goedkoop als zij zich voordoet. De gezamenlijke schade van de top 15 kernongevallen bedraagt al ruim 470 miljard dollar. Veel van die schade wordt door overheden en daarmee burgers betaald.

Top 15 grootste ongevallen in kernreactoren

1. Chernobyl, Ukraine (1986) -- $259 billion
2. Fukushima, Japan (2011) -- $166 billion
3. Tsuruga, Japan (1995) -- $15.5 billion
4. TMI, Pennsylvania, USA (1979) -- $11 billion
5. Beloyarsk, USSR (1977) -- $3.5 billion
6. Sellafield, UK (1969) -- $2.5 billion
7. Athens, Alabama, USA (1985) -- $2.1 billion
8. Jaslovske Bohunice, Czechoslovakia (1977) -- $2 billion
9. Sellafield, UK (1968) -- $1.9 billion
10. Sellafield, UK (1971) -- $1.3 billion
11. Plymouth, Massachusetts, USA (1986) -- $1.2 billion
12. Chapelcross, UK (1967) -- $1.1 billion
13. Chernobyl, Ukraine (1982) -- $1.1 billion
14. Pickering, Canada (1983) -- $1 billion
15. Sellafield, UK (1973) -- $1 billion

Om de risico’s zoveel mogelijk te beperken dringen de onderzoekers erop aan dat verouderde kernreactoren zo snel mogelijk gesloten worden. Ook zou de IAEA veel zuiniger moeten omgaan met vergunningen, strenger moeten controleren en meer data moeten vrijgeven over de status van de veiligheid.

Of de IAEA iets gaat doen met de bevindingen van de wetenschappers is nog niet bekend. Maar dat kernenergie niet zo veilig is als de branche ons wil doen geloven, dat is dankzij Zürich en Sussex in ieder geval nu wel bekend.

Gepubliceerd op 25.02.2023

Bronnen; Spencer Wheatley, Benjamin K. Sovacool, Didier Sornette. Reassessing the safety of nuclear power; Spencer Wheatley, Benjamin Sovacool, Didier Sornette. Of Disasters and Dragon Kings: A Statistical Analysis of Nuclear Power Incidents and Accidents.